Dù vẫn duy trì đà tăng trưởng, xuất khẩu Việt Nam đang có dấu hiệu chững lại do tác động của kinh tế toàn cầu. Với mục tiêu tăng trưởng 12%, kim ngạch xuất khẩu năm 2025 cần đạt 454 tỷ USD, đồng nghĩa với việc mỗi tháng phải tăng thêm khoảng 4 tỷ USD so với năm 2024 – một thách thức không nhỏ. Do đó, nhiều ý kiến cho rằng, để hiện thực hóa mục tiêu này, cần có sự vào cuộc quyết liệt từ cơ quan quản lý và nỗ lực vượt khó của doanh nghiệp.
Dẫn số liệu thống kê của liên Bộ Tài chính - Công Thương, các chuyên gia cho biết: Trong hai tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam ước đạt 65,2 tỷ USD, tăng 9,9% so với cùng kỳ năm 2024. Ở chiều ngược lại, nhập khẩu đạt 62,9 tỷ USD, tăng 16%, đưa cán cân thương mại thặng dư 235 triệu USD.Nhận định xung quanh vấn đề này, ông Nguyễn Anh Sơn- Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho biết: Một trong những vấn đề lớn hiện nay là sự phụ thuộc vào một số thị trường chủ yếu như Hoa Kỳ, EU và Trung Quốc. Điều này không chỉ làm tăng mức độ rủi ro cho doanh nghiệp mà còn khiến Việt Nam dễ bị tác động bởi biến động kinh tế và chính trị toàn cầu. Hơn nữa, chất lượng sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam vẫn chưa đạt đủ tiêu chuẩn quốc tế khiến sản phẩm của Việt Nam gặp khó khăn trong cạnh tranh với hàng nước khác bởi người tiêu dùng ngày càng yêu cầu khắt khe hơn về chất lượng và tính bền vững.Ông Nguyễn Anh Sơn cũng chỉ ra một thực tế là nhiều cảng biển và hệ thống giao thông chưa được đầu tư đồng bộ dẫn đến việc chi phí và thời gian vận chuyển hàng hóa cao. Đáng lưu ý, Việt Nam vẫn chưa khai thác hết tiềm năng của công nghệ trong lĩnh vực logistics gây chậm trễ trong xuất khẩu và làm tăng gánh nặng cho doanh nghiệp. Không những thế, việc thiếu thông tin thị trường cũng là yếu tố dẫn đến nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc định hướng sản xuất. Ngoài ra, Hoa Kỳ và Trung Quốc đang là 2 đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam nên việc căng thẳng thương mại giữa 2 nước này đặt doanh nghiệp xuất khẩu trước nhiều cơ hội cũng như thách thức.
Theo ông Đỗ Ngọc Hưng- Trưởng Thương vụ Việt Nam tại Hoa Kỳ, việc các đối tác thương mại bị Hoa Kỳ áp thuế có thể tạo ra cơ hội để Việt Nam tăng cường xuất khẩu. Thế nhưng, điều này cũng đặt ra nhiều thách thức cần theo dõi sát sao các diễn biến thương mại và chính sách thuế quan của Hoa Kỳ để có sự điều chỉnh kịp thời.
Mặt khác, tăng cường phối hợp và trao đổi với các cơ quan thuộc Bộ Công Thương cũng như Thương vụ Việt Nam tại Hoa Kỳ để cập nhật thông tin và tìm kiếm giải pháp ứng phó phù hợp. Hơn nữa, doanh nghiệp cần xem xét kỹ lưỡng kế hoạch sản xuất, kinh doanh do các quốc gia bị áp thuế có thể tăng cường biện pháp bảo hộ thương mại, gây áp lực cạnh tranh lớn hơn cho thị trường Việt Nam.
“Việc hợp tác đầy đủ với phía Hoa Kỳ trong quá trình cung cấp thông tin cho vụ kiện thương mại cũng là điều quan trọng để bảo vệ lợi ích doanh nghiệp và tránh rủi ro pháp lý. Doanh nghiệp cần thận trọng với nguồn nguyên liệu đầu vào từ các nước đang là đối tượng bị Hoa Kỳ áp thuế nhằm tránh nguy cơ bị điều tra về gian lận xuất xứ hoặc lẩn tránh thuế quan”, ông Đỗ Ngọc Hưng bày tỏ.
Chia sẻ về thị trường Trung Quốc, ông Nông Đức Lai- Tham tán thương mại Việt Nam tại Trung Quốc cho hay, căng thẳng thương mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc có thể khiến làn sóng đầu tư chuyển dịch vào Việt Nam. Do đó, doanh nghiệp Trung Quốc và quốc tế đã tìm cách đa dạng hóa sản xuất để tránh thuế quan từ Hoa Kỳ, dẫn đến việc mở rộng đầu tư vào các quốc gia như Việt Nam.
Đi liền đó là cơ hội tham gia vào chuỗi sản xuất của doanh nghiệp nhiều hơn và doanh nghiệp Việt Nam cũng có thể tăng xuất khẩu sang Hoa Kỳ do được hưởng lợi từ việc quốc gia này giảm nhập khẩu hàng hóa Trung Quốc, nhất là trong lĩnh vực dệt may, điện tử, và máy móc…
Thế nhưng, việc Việt Nam có thể trở thành thị trường của hàng hóa Trung Quốc khi nước này bị hạn chế xuất khẩu sang Hoa Kỳ gây sức ép cạnh tranh với hàng hóa sản xuất trong nước. Bên cạnh đó, hàng hóa Việt Nam sẽ phải cạnh tranh với hàng Trung Quốc tại thị trường này do dư thừa vì hạn chế xuất khẩu.
Nhằm hạn chế tác động từ thị trường, ông Nông Đức Lai khuyến nghị doanh nghiệp Việt Nam cần tiếp tục theo dõi sát sao diễn biến, động thái chính sách của đối tác lớn, đưa ra dự báo và có chính sách ứng phó kịp thời, hiệu quả; xây dựng kế hoạch dự phòng cho các kịch bản như tăng thuế quan hoặc gián đoạn chuỗi cung ứng. Mặt khác, doanh nghiệp cần đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, nâng cao năng lực cạnh tranh, chất lượng sản phẩm để mở rộng thị trường.
Để phấn đấu đạt mục tiêu tăng trưởng tổng kim ngạch xuất khẩu tăng từ 12 - 14%, mới đây, Bộ Công Thương đã có Chỉ thị số 06/CT-BCT ngày 4/3/2025 về một số giải pháp phát triển thị trường, thúc đẩy xuất khẩu, quản lý nhập khẩu năm 2025.
Bên cạnh đó, đề xuất doanh nghiệp tiếp tục bám sát thị trường, theo dõi các diễn biến bất thường. Hệ thống Thương vụ Việt Nam tại nước ngoài tiếp tục cập nhật thông tin với hiệp hội ngành hàng về những thay đổi trong chính sách của thị trường để doanh nghiệp kịp thời điều chỉnh kế hoạch sản xuất phù hợp, định hướng tìm kiếm đơn hàng. Đồng thời, đẩy mạnh khai thác thị trường mới như Trung Đông, Halal, bám sát thị trường EU, Nhật Bản, Trung Quốc, Hoa Kỳ…
Ngoài ra, Việt Nam cần khai thác hiệu quả các FTA, bên cạnh việc đẩy nhanh tiến độ đàm phán FTA mới và FTA nâng cấp; đồng thời, đẩy nhanh tiến độ nội luật hóa các cam kết, triển khai đào tạo tập huấn về quy tắc xuất xứ để doanh nghiệp nắm bắt và tận dụng.
Mặt khác, phòng chống gian lận xuất xứ, thường xuyên trao đổi, cảnh báo các tổ chức cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hoá (C/O) về việc lưu ý tới một số mặt hàng có nguy cơ cao về gian lận xuất xứ hàng hóa; chủ động tổ chức các đoàn kiểm tra, xác minh khi có nghi vấn.
Đặc biệt, chú trọng phát triển dịch vụ logistics, thường xuyên theo dõi diễn biến về giá cước, thị trường vận tải kho vận trên thế giới và trong nước để có khuyến nghị kịp thời; đẩy mạnh điện tử hóa tạo thuận lợi cho doanh nghiệp.
Uyên Hương