Tại Hội nghị giao ban xúc tiến thương mại với hệ thống Thương vụ Việt Nam ở nước ngoài tháng 2/2025 do Bộ Công Thương tổ chức mới đây, ông Đinh Quốc Thái, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA), cho biết năm 2024, dù bị ảnh hưởng trực tiếp của thị trường thép toàn cầu, nhưng nhờ sự chỉ đạo quyết liệt, có hiệu quả của Chính phủ, các bộ, ngành trong việc tháo gỡ khó khăn cho thị trường bất động sản, đẩy mạnh các dự án đầu tư công, các chính sách hỗ trợ tái thiết và phục hồi sau thiên tai, nhất là bão Yagi,... nên thị trường thép Việt Nam đã dần hồi phục và có tăng trưởng.
Cụ thể, năm 2024 so với năm 2023, sản xuất thép thô đạt hơn 21,98 triệu tấn, tăng 14%; tiêu thụ thép thô nội bộ và xuất bán đạt 21,41 triệu tấn, tăng 14%; sản xuất thép thành phẩm các loại đạt 29,443 triệu tấn, tăng 6,1%; bán hàng thép thành phẩm đạt 29,09 triệu tấn, tăng 10,4%, trong đó, cuộn cán nguội (CRC) tăng cao nhất là 34,6%; tôn mạ kim loại và sơn phủ màu tăng 26,9%, thép xây dựng 9,3% và ống thép 5,5%, riêng thép cuộn cán nóng (HRC) giảm 3,3%. Trong năm 2024, xuất khẩu thép thành phẩm đạt 8,042 triệu tấn, giảm nhẹ 0,6% so với cùng kỳ 2023…
Mặc dù đã đạt được kết quả tích cực, song ông Thái cho rằng sự hồi phục của ngành thép trong năm 2024 còn khá chậm và chưa chắc chắn. Năm 2025, bên cạnh những cơ hội, ngành công nghiệp thép tiếp tục phải đối mặt với các khó khăn thách thức. Cụ thể, Trung Quốc tiếp tục gia tăng xuất khẩu, khi thị trường nội địa yếu. Các nhà sản xuất thép Việt Nam đang đối mặt với nguy cơ mất thị trường nội địa, ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả và công ăn việc làm của người lao động. Bên cạnh đó, tình trạng cung vượt cầu của nhiều sản phẩm thép sản xuất trong nước, cùng với sự gia tăng mạnh mẽ của thép nhập khẩu sẽ gây ra sức ép cạnh tranh về giá thép thành phẩm và cạnh tranh trong thị trường nội địa sẽ trở lên khốc liệt hơn.
Hơn nữa, sự gia tăng tính bất ổn của thị trường thế giới, đứt gẫy chuỗi cung ứng, giá cước vận tải quốc tế… cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro cho các nhà sản xuất thép. Ngoài ra, các yếu tố biến động đến giá nguyên nhiên vật liệu… chắc chắn sẽ làm tăng chi phí không nhỏ cho sản xuất thép.
Đáng chú ý, sự thay đổi chính sách thương mại của các nước lớn, đặc biệt là sự gia tăng của chủ nghĩa bảo hộ trong thị trường toàn cầu, chủ yếu là do dư thừa công suất (theo OECD dư thừa công suất thép toàn cầu hiện ở mức 559 triệu tấn), các nước đều gia tăng các hàng rào kỹ thuật, tăng cường các biện pháp phòng vệ thương mại, lạm dụng chính sách liên quan đến biến đổi khí hậu và tăng trưởng xanh… làm công cụ và hàng rào ngăn cản thép nhập khẩu để bảo hộ sản xuất thép trong nước và vùng lãnh thổ. Điều này, sẽ là lực cản không nhỏ đối với việc xuất khẩu thép Việt Nam trong thời gian tới.
Chẳng hạn, tuyên bố ngày 10 và 11/2/2025 của Tổng thống Donal Trump nhằm mở rộng phạm vi áp thuế theo điều 232 Đạo luật thương mại mở rộng của Mỹ năm 1962 mà ông Trump đã áp đặt vào năm 2018 (trong đó có thép Việt Nam) nhằm bảo vệ các nhà sản xuất thép và nhôm trong nước với lý do an ninh quốc gia. Đồng thời, mở rộng đối với các sản phẩm hạ nguồn sử dụng thép nước ngoài, bao gồm thép kết cấu chế tạo và dây cáp thép dùng cho bê tông dự ứng lực.
Trong ngắn hạn, các dự báo cho rằng thép Việt Nam vẫn có cơ hội tiếp tục xuất khẩu vào Mỹ, do năng lực sản xuất của các nhà sản xuất thép của Mỹ chưa thể đáp ứng ngay nhu cầu trong nước và sản phẩm thép Việt Nam sẽ có lợi thế so với các sản phẩm thép của các nước bị áp thuế 25% lần này. Tuy nhiên, lợi thế này sẽ nhanh chóng mất đi vì các quyết định điều tra về phòng vệ thương mại do xu thế bảo hộ ngày càng gia tăng tại thị trường Mỹ.
Về trung và dài hạn, khi các nền kinh tế lớn với công nghệ sản xuất thép hiện đại như Nhật Bản, Hàn Quốc, Mexico, Canada… bị áp thuế thép 25% sẽ tác động lớn đến dòng chảy thương mại thép toàn cầu. Nguyên nhân do sản phẩm thép của các nền kinh tế này gặp khó tại thị trường Mỹ, sẽ tìm đường xuất khẩu sang các nước khác, trong đó có Việt Nam hoặc quay trở lại thị trường nội địa. “Điều này sẽ khiến thép Việt Nam gặp khó khăn không những tại Mỹ, mà còn gặp khó tại gần 30 thị trường truyền thống hiện nay (ngoài Mỹ)”, ông Thái nhận định.
Không chỉ ở Mỹ, Liên minh châu Âu đã có Quyết định số 2024/1157 ngày 11/4/2024 về việc vận chuyển phế liệu không nguy hại liên quan đến các quốc gia không thuộc khối OECD mong muốn nhập khẩu các loại phế liệu không nguy hại như: giấy, nhôm, sắt thép, nhựa… từ Liên minh châu Âu về làm nguyên liệu sản xuất.
Ủy ban châu Âu (EC) được trao quyền ban hành một danh sách các quốc gia được phép nhập khẩu phế liệu thu hồi từ Liên minh châu Âu nhằm mục đích tái chế. Mặc dù quyết định này vì mục tiêu khí hậu, nhưng cũng tạo ra sự lo ngại của doanh nghiệp về một EU đang ngày càng tạo ra các thủ tục rườm rà mà có thể là rào cản cho hoạt động của ngành thép Việt Nam (CBAM, Quota nhập khẩu thép, cho phép nhập khẩu phế liệu thu hồi làm nguyên liệu sản xuất từ EU...).
Để ứng phó có hiệu quả đối với sự thay đổi chính sách thương mại của các nước lớn trong bối cảnh quốc tế hiện nay, bên cạnh các chính sách về ngoại giao, VSA đề xuất cơ quan quản lý nhà nước, nhất là các Thương vụ Việt Nam ở nước ngoài tiếp tục nắm bắt, cập nhật thông tin, cảnh báo sớm cho doanh nghiệp và hiệp hội, giúp các doanh nghiệp sản xuất thép Việt Nam chủ động có kế hoạch ứng phó từ xa, từ sớm nhằm tìm ra các cơ hội và hạn chế các rủi ro đối với sự thay đổi chính sách thương mại của các nước lớn.
Cụ thể là các quyết định tiếp theo của Chính quyền Mỹ liên quan đến đối tượng và thời gian áp thuế, thời hạn hoãn áp thuế cho từng đối tượng theo Điều khoản 232 Đạo luật thương mại mở rộng của Mỹ năm 1962. Đồng thời đàm phán, cập nhật nội dung EU áp thuế carbon đối với từng sản phẩm thép theo cơ chế CBAM và theo dõi thủ tục EC đưa Việt Nam vào danh sách các quốc gia được nhập khẩu phế liệu từ EU cảnh báo sớm cho các bên để bổ sung thủ tục (nếu cần).
Đối với trong nước, các cơ quan Chính phủ cần đẩy mạnh và nâng cao năng lực bảo vệ sản xuất trong nước, theo hướng chặt chẽ đầu vào, bao gồm: nâng cao năng lực xây dựng và áp dụng hàng rào kỹ thuật, thủ tục nhập khẩu đảm bảo yêu cầu của hàng rào kỹ thuật theo quy định của pháp luật và thông lệ quốc tế. Nâng cao năng lực phòng vệ thương mại cho doanh nghiệp, trước mắt để giải quyết hiện trạng thép Trung Quốc đang cạnh tranh không công bằng tại thị trường Việt Nam, về trung và dài hạn là phòng ngừa thép của các nền kinh tế lớn cạnh tranh không lành mạnh tại thị trường Việt Nam.
Mặt khác, đảm bảo thông thoáng đầu ra cho các sản phẩm trong nước đã sản xuất được, từ khâu tìm hiểu thị trường, giới thiệu sản phẩm thép sản xuất tại Việt Nam; xúc tiến thương mại thúc đẩy xuất khẩu thép đến các thị trường mới; tiếp tục đơn giản hóa các thủ tục xuất khẩu. Cảnh báo sớm và nâng cao năng lực ứng phó với các vụ việc phòng vệ thương mại do nước ngoài khởi xướng điều tra (đàm phán, trao đổi, trình bày lập luận, quan điểm của Việt Nam về kết luận của cơ quan điều tra, hỗ trợ tham vấn trong các phiên tham vấn công khai tại nước khởi kiện...) nhằm tạo lợi thế cạnh tranh của thép Việt Nam tại các thị trường truyền thống, khơi thông dòng chảy thép Việt Nam ra thị trường toàn cầu.
Đồng tình với các giải pháp của VSA, ông Đỗ Ngọc Hưng, Trưởng Thương vụ Việt Nam tại Mỹ bổ sung thêm, việc các đối tác thương mại bị Mỹ áp thuế có thể tạo ra cơ hội để Việt Nam tăng cường xuất khẩu, tuy nhiên, điều này cũng đặt ra nhiều thách thức cần được theo dõi chặt chẽ.
Theo đó, Việt Nam cần theo dõi sát sao các diễn biến thương mại và chính sách thuế quan của Mỹ để có sự điều chỉnh kịp thời. Đồng thời, các doanh nghiệp cần tăng cường phối hợp và trao đổi với các cơ quan thuộc Bộ Công Thương cũng như Thương vụ Việt Nam tại Mỹ nhằm cập nhật thông tin và tìm kiếm giải pháp ứng phó phù hợp.
Song Hà