Thị trường tài chính cá nhân tại Việt Nam đang đứng trước nghịch khi tầng lớp trung lưu gia tăng nhanh chóng nhưng ngành quản lý gia sản (Wealth Management) lại chưa phát triển tương xứng, thậm chí trải qua những “cú sốc” về niềm tin. Chuyên gia cho rằng một trong những nguyên nhân chính là sự thiếu hụt “giấy phép hành nghề” đúng nghĩa và lộ trình cần thiết để chuyên nghiệp hóa đội ngũ nhân sự tài chính.

HỆ LỤY TỪ VIỆC “TỰ BỐC THUỐC”

Theo ông Ngô Thành Huấn, Chủ tịch HĐQT kiêm CEO Công ty cổ phần Tư Vấn Đầu Tư và Quản Lý Tài Sản FIDT (FIDT), trong cơ cấu dịch vụ chuyên nghiệp phục vụ tầng lớp trung lưu tại các quốc gia phát triển, có ba trụ cột không thể thiếu: Bác sĩ gia đình, Luật sư và Tư vấn tài chính (Financial Advisor). Tuy nhiên, tại Việt Nam, khái niệm “Tư vấn tài chính” vẫn đang bị đánh đồng với các chức danh bán hàng hoặc môi giới đơn thuần.

Bác sĩ hay Luật sư là những nghề có tính chuyên môn hóa cao, buộc phải có giấy phép hành nghề và chịu trách nhiệm về phác đồ điều trị hay lời khuyên pháp lý. Trong khi đó, thị trường tài chính Việt Nam hiện nay chủ yếu tồn tại các giấy phép bán sản phẩm như đại lý bảo hiểm hay môi giới chứng khoán.

Ông Huấn ví von hệ quả của sự lệch pha này như thói quen “tự bốc thuốc” của người Việt. Tỷ lệ lờn thuốc kháng sinh cao xuất phát từ việc người dân tự ý mua thuốc mà không qua thăm khám. Tương tự, các sản phẩm tài chính như trái phiếu doanh nghiệp hay bảo hiểm nhân thọ có cấu trúc phức tạp hơn nhiều, nhưng nhà đầu tư cá nhân lại thường xuyên tự ra quyết định mua dựa trên những tư vấn thiếu căn bản hoặc tự phát.

“Một bác sĩ gia đình theo dõi hồ sơ bệnh án suốt đời sẽ hiểu rõ bệnh nhân để đưa ra lời khuyên khi cần phẫu thuật hay dùng thuốc. Tư vấn tài chính thực thụ cũng phải đóng vai trò tương tự đối với “sức khỏe tài chính” của mỗi gia đình, chứ không phải chỉ là người bán một món hàng rồi rời đi”, ông Huấn nhận định.

Thực tế năm 2023 được xem là một cột mốc buồn của thị trường tài chính Việt Nam khi ngành bảo hiểm nhân thọ lần đầu tiên tăng trưởng âm và thị trường trái phiếu suy giảm mạnh. Theo báo cáo của McKinsey năm 2023, sự kém phát triển của ngành Wealth Management tại Việt Nam có nguyên nhân cốt lõi từ yếu tố con người. “Đây thực chất là một cuộc khủng hoảng niềm tin do sự thiếu hụt các chuẩn mực hành nghề”, ông Huấn chia sẻ.

Dẫn chứng từ các thị trường như ở Úc, Chủ tịch HĐQT kiêm CEO FIDT cho biết người làm nghề tư vấn tài chính phải tuân thủ tiêu chuẩn Fiduciary (Khách hàng là trên hết). Tiêu chuẩn này cho phép thu phí tư vấn theo giờ, nhưng buộc người hành nghề chịu trách nhiệm pháp lý nếu đưa ra lời khuyên không phù hợp với hồ sơ rủi ro của khách hàng.

Bài học lịch sử từ Mỹ năm 1969 cho thấy, khi các nhà lãnh đạo tài chính nhận ra rủi ro từ sự thiếu hụt năng lực tư vấn, họ đã thành lập trường đại học đầu tiên về tư vấn tài chính (College for Financial Planning).

Trong khi đó, chương trình đào tạo chứng chỉ hiện hành tại Việt Nam phần lớn tập trung vào đặc tính sản phẩm, thiếu vắng các nội dung về thấu hiểu khách hàng và đạo đức nghề nghiệp, dẫn đến tình trạng bán hàng bất chấp để đạt doanh số. Ngay cả khi công nghệ phát triển mạnh mẽ, vai trò của con người trong việc cá nhân hóa trải nghiệm và thấu hiểu bối cảnh riêng biệt của từng khách hàng vẫn là không thể thay thế.

MỖI NHÀ ĐẦU TƯ ĐỀU CÓ “SỨC KHỎE TÀI CHÍNH VÀ KHẨU VỊ RIÊNG”

Cũng theo ông Ngô Thành Huấn, trong tư vấn tài chính, việc trả lời ngay “nên đầu tư gì” là cách tiếp cận sai. Theo ông, quy trình đúng phải bắt đầu bằng “khám sức khỏe tài chính” (Financial Health Check), tương tự như bác sĩ cần xét nghiệm trước khi kê đơn.

Trên cơ sở đó, người tư vấn cần xây dựng hồ sơ rủi ro cho khách hàng, trong đó phân biệt rõ giữa khả năng chịu đựng rủi ro (dựa trên dòng tiền, tài sản, người phụ thuộc) và khẩu vị rủi ro (yếu tố tâm lý).

Thực tế cho thấy, có những trường hợp dòng tiền dư thừa nhưng tâm lý yếu, không phù hợp với đầu tư mạo hiểm; ngược lại, nhiều người ưa rủi ro nhưng nền tảng tài chính mỏng, dễ rơi vào tình trạng “gãy gánh giữa đường”, buộc phải cắt lỗ khi thị trường biến động.

Về trách nhiệm của người tư vấn khi phát sinh thua lỗ, ông Ngô Thành Huấn cho rằng không ai có thể cam kết kết quả tuyệt đối, nhưng phải tuân thủ đầy đủ quy trình chẩn đoán và ra quyết định. Giá trị cốt lõi của advisor (nhà tư vấn) không nằm ở những “công thức làm giàu nhanh” hay lời hứa vượt trội so với thị trường mà ở khả năng quản trị rủi ro thông qua phân bổ tài sản đa lớp.