Đo dòng chảy xuất khẩu
Xuất khẩu hàng hóa - động lực tăng trưởng quan trọng của nền kinh tế tiếp tục là điểm sáng. Theo số liệu mới nhất từ Cục Hải quan, tính từ đầu năm đến ngày 15/10, kim ngạch xuất khẩu cả nước tăng hơn 16% so với cùng kỳ, đạt trên 368 tỷ USD.
Giá trị xuất khẩu đã tăng thêm 52 tỷ USD so với cùng kỳ năm 2024 - một con số ấn tượng trong bối cảnh thương mại toàn cầu đang chịu tác động của các chính sách thuế quan và rào cản thương mại từ nhiều thị trường lớn.
“Thời gian qua, các doanh nghiệp đã đẩy mạnh sản xuất phục vụ xuất khẩu trước thời điểm Mỹ áp dụng mức thuế quan cao hơn; cùng với đó là hoạt động khai khoáng và sản xuất điện tích cực hơn… đã tác động tích cực đến xuất khẩu”, Báo cáo Sản xuất công nghiệp và Thương mại của Bộ Công thương cho biết.
Tuy nhiên, đi sâu vào chi tiết, xuất khẩu trong nửa đầu tháng 10 đã có dấu hiệu chững lại, chỉ đạt 19,34 tỷ USD, giảm 17,4% so với kỳ trước (15 ngày cuối tháng 9/2025). Sự sụt giảm này phản ánh khá sát các dự báo về khả năng giảm tốc do ảnh hưởng từ chính sách thuế quan Mỹ đến hoạt động mua hàng của các nhà nhập khẩu.
Rõ ràng, dù xuất khẩu vẫn duy trì đà tăng, song xu hướng bảo hộ thương mại, căng thẳng địa chính trị và những bất định của kinh tế toàn cầu tiếp tục là những yếu tố gây khó khăn cho hoạt động xuất nhập khẩu trong quý IV cũng như mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu năm 2025.
Trong Báo cáo mới cập nhật, HSBC điều chỉnh dự báo tăng trưởng cả năm của Việt Nam trong năm 2025 từ 6,6% lên 7,9%, một trong những động lực cho tăng trưởng là hoạt động thương mại vẫn duy trì mạnh mẽ với mức tăng 2 con số.
Động lực tăng trưởng chính của thương mại Việt Nam chính là hoạt động sản xuất và xuất khẩu các sản phẩm điện tử, Bộ phận Nghiên cứu Đầu tư Toàn cầu HSBC chỉ rõ. Đà tăng trưởng này đã thúc đẩy đáng kể xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ, trong đó, xuất khẩu quý III gần chạm ngưỡng tăng trưởng 30% so với cùng kỳ. Trong khi xuất khẩu các nước ASEAN khác sang Mỹ chứng kiến mức giảm nhẹ sau khi hoạt động đẩy nhanh đơn hàng đặt trước (frontloading) giảm dần, kết quả thương mại của Việt Nam vẫn duy trì mạnh mẽ với mức tăng trưởng 2 con số.
Đáng khích lệ khi quy mô thặng dư thương mại quý 3 gấp đôi nửa đầu năm, nhờ tăng thặng dư với các đối tác thương mại khác ngoài Mỹ.
Đo lường rủi ro
Dù kim ngạch xuất khẩu gần 10 tháng qua đã vượt mục tiêu đề ra, song chặng đường còn lại của năm 2025 vẫn tiềm ẩn nhiều rào cản.
Ông Vũ Minh Tâm, Trưởng phòng tổng hợp Chính sách, Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) nhận định: các yếu tố tác động lớn đến xuất nhập khẩu hiện nay gồm xu hướng bảo hộ thương mại, căng thẳng địa chính trị và khó khăn kinh tế toàn cầu. Những yếu tố này tạo ra bất định khó lường, ảnh hưởng đến cầu tiêu dùng, chuỗi cung ứng và chi phí logistics.
Nổi bật là xu hướng gia tăng các biện pháp phòng vệ thương mại. Tính đến hết tháng 9/2025, Việt Nam đã đối mặt gần 20 vụ việc mới, trong đó chi phí thuê luật sư cho một vụ tại Mỹ trung bình lên tới khoảng 13 tỷ đồng - gánh nặng không nhỏ với doanh nghiệp.
Cùng đó, “rào cản xanh” gắn liền với yêu cầu bảo vệ môi trường, phát triển bền vững và tiêu chuẩn lao động đang ngày càng phổ biến. Dù được xây dựng trên cơ sở khoa học, các biện pháp phi thuế quan này vẫn tiềm ẩn nguy cơ hạn chế nhập khẩu, tác động đến luồng thương mại quốc tế.
Thương mại toàn cầu hiện chịu ảnh hưởng mạnh từ chủ nghĩa đơn phương, khi nhiều quốc gia, đặc biệt là các nền kinh tế lớn, áp dụng chính sách điều tiết cán cân thương mại. Chính sách thuế đối ứng của Mỹ là ví dụ điển hình, buộc nhiều nước phải điều chỉnh cam kết và chính sách, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam.
Trong nước, Báo cáo thẩm tra về Kế hoạch Phát triển kinh tế - xã hội năm 2025 và giai đoạn 2021-2025 chỉ rõ: mục tiêu tăng trưởng đang chịu nhiều sức ép khi các động lực chính như xuất khẩu, tiêu dùng và đầu tư chưa tạo được xung lực đủ mạnh. Nền tảng xuất khẩu của Việt Nam còn thiếu vững chắc, phụ thuộc lớn vào khu vực FDI và nguồn cung bên ngoài, trong khi rào cản kỹ thuật và yêu cầu “xanh hóa” từ các thị trường lớn tiếp tục gia tăng.
Tuy vậy, các chuyên gia cho rằng chính sách thuế quan, dù bất lợi, cũng có thể là động lực chuyển hướng xuất khẩu. Đây là cơ hội để doanh nghiệp đa dạng hóa thị trường, tận dụng lợi thế từ 17 hiệp định thương mại tự do (FTA) với hơn 60 nền kinh tế toàn cầu.
Giảm phụ thuộc vào một vài thị trường và mặt hàng chủ lực, đồng thời mở rộng sang các thị trường mới, sẽ giúp giảm thiểu rủi ro trước biến động chính sách, hướng tới một nền xuất khẩu bền vững và linh hoạt hơn.
Thế Hoàng